ΓΕΝΙΚΑ

Οι Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσοι του Εντέρου (ΙΦΝΕ) αποτελούν μία ομπρέλα ασθενειών, οι οποίες είναι χρόνιες και δεν υφίστανται πλήρη ίαση. Χαρακτηρίζονται από περιόδους ύφεσης, κατά τις οποίες τα συμπτώματα υποχωρούν και από περιόδους έξαρσης, όπου τα συμπτώματα επανέρχονται. Αν και δεν είναι πλήρως ξεκάθαρα τα αίτια εμφάνισής τους, θεωρείται ότι οφείλονται σε μία μη αποτελεσματική απάντηση του ανοσοποιητικού συστήματος έναντι των βακτηρίων που υπάρχουν φυσιολογικά στο έντερο, σε άτομα που είναι γενετικά προδιατεθειμένα. Οι ΙΦΝΕ περιλαμβάνουν 2 διακριτές κατηγορίες ασθενειών, οι οποίες περιλαμβάνουν:

• Ελκώδη κολίτιδα: Επηρεάζει το παχύ έντερο (κόλον και ορθό), προκαλώντας φλεγμονή επιφανειακά κατά μήκος των τοιχωμάτων του. Υπάρχει περίπτωση να εμφανιστεί επιφανειακή φλεγμονή και στο τελευταίο μέρος του λεπτού εντέρου (ειλεός).
• Νόσο του Chron: Μπορεί να επηρεάσει όλο το μήκος του γαστρεντερικού σωλήνα (από το στόμα ως τον πρωκτό), εμφανίζοντας φλεγμονή προς τα βαθύτερα στρώματα του εντερικού τοιχώματος. Η φλεγμονή εδώ μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορες περιοχές, αφήνοντας τις ενδιάμεσες περιοχές ανεπηρέαστες.

Οι δύο τύποι ασθενειών μπορούν να εμφανιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία, ωστόσο συνήθως η ελκώδης κολίτιδα εμφανίζεται από τη δεύτερη ή τρίτη δεκαετία της ζωής, ενώ η διάγνωση της νόσου Chron γίνεται συνήθως σε μικρές ηλικίες.
*Η ακαθόριστη κολίτιδα αποτελεί έναν τρίτο υπότυπο των ΙΦΝΕ, στον οποίο η εικόνα φλεγμονής δεν είναι ξεκάθαρη, ώστε να μπορεί να διαχωριστεί αν ανήκει στην ελκώδη κολίτιδα ή τη νόσο Chron.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ

Η επίπτωση των ΙΦΝΕ αυξήθηκε ραγδαία κατά των 20ο αιώνα στον Δυτικό κόσμο, ενώ ήταν σπάνια η εμφάνισή τους στις αναπτυσσόμενες χώρες. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί άνοδος των περιστατικών ΙΦΝΕ στις πρόσφατα βιομηχανοποιημένες χώρες της Ασίας, της Νότιας Αμερικής και της Μέσης Ανατολής, γεγονός που αποδεικνύει ότι η βιομηχανοποίηση των κοινωνιών και η υιοθέτηση ενός Δυτικού τρόπου ζωής έχει συμβάλλει στην αύξηση της επίπτωσης των ασθενειών αυτών.

ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ

Ο εκτιμώμενος επιπολασμός αυξάνεται συνεχώς, γεγονός που προκαλεί σχετική ανησυχία.
Πιο συγκεκριμένα, εκτιμήθηκε ότι: πάνω από 1 εκατομμύριο άτομα στις ΗΠΑ, πάνω από 200.000 άτομα στον Καναδά και περίπου 2,5–3 εκατομμύρια στην Ευρώπη έχουν διαγνωστεί με κάποια μορφή ΙΦΝΕ, ενώ συνολικά εκτιμάται ότι ο επιπολασμός τους παγκοσμίως ξεπερνά το 0,5% του πληθυσμού και αναμένεται να φτάσει το 1% του πληθυσμού έως το 2030.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Οι υποκείμενες αιτίες των ΙΦΝΕ είναι ακόμα ασαφείς, καθώς φαίνεται ότι σχετίζονται με ένα σύνολο παραγόντων που εμπλέκουν το γονιδιακό υπόβαθρο, το ανοσοποιητικό σύστημα και ποικίλους περιβαλλοντικούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι και η διατροφή.

Παρακάτω αναφέρονται μερικοί από τους παράγοντες που έχουν συσχετιστεί με τους δύο τύπους ΙΦΝΕ (παράγοντες που αυξάνουν ή μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης ΙΦΝΕ):

Παράγοντες κινδύνου	Ελκώδης κολίτιδα	Νόσος Chron
Κάπνισμα	↓	↑
Σάκχαρα	↑	↑
Φρούτα	↓	↓
Λαχανικά	↓	–
Φυτικές Ίνες	–	↓
Ανεπάρκεια βιταμίνης D	↑	↑
Υψηλά επίπεδα βιταμίνης D	↓	↓
Υψηλά επίπεδα φυλλικού οξέος	↓	–
Φυσική Δραστηριότητα	–	↓
Θηλασμός	↓	↓
Αντισυλληπτικά χάπια	↑	↑
Αντιβιοτικά	–	↑

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Τα συμπτώματα των ΙΦΝΕ είναι πολύ συχνά παρόμοια με εκείνα του Συνδρόμου Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ), της αλλεργικής γαστρεντερίτιδας ή της λοιμώδους γαστρεντερίτιδας και περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

• Κοιλιακό άλγος
• Πόνο κατά την αφόδευση
• Φούσκωμα
• Διάρροια ή Δυσκοιλιότητα
• Αναιμία
• Αιμορραγία από το ορθό
• Πυρετό
• Ναυτία, έμετο
• Απώλεια βάρους
• Κακή θρέψη
• Καθυστέρηση ανάπτυξης σε παιδιά

Εκτός από τα παραπάνω σημεία και συμπτώματα, κάποιοι ασθενείς αναπτύσσουν επιπλοκές που μπορεί να απαιτούν επείγουσα ιατρική φροντίδα.

1. Επιπλοκές του γαστρεντερικού:

Οι επιπλοκές της ελκώδους κολίτιδας περιλαμβάνουν:

• Βαριά, επίμονη διάρροια, αιμορραγία από το παχύ έντερο (ορθό), πόνο.
• Διάτρηση εντέρου, που οφείλεται στη χρόνια φλεγμονή του και μπορεί να αποδυναμώσει το εντερικό τοίχωμα σε τέτοιο βαθμό ώστε να «τρυπήσει».
• Τοξικό μεγάκολο, δηλαδή, σοβαρή φλεγμονή που οδηγεί σε ταχεία διεύρυνση του παχέος εντέρου.

Οι επιπλοκές της νόσου Crohn περιλαμβάνουν:

• Συρίγγια, τα οποία είναι έλκη στο τοίχωμα του εντέρου που εκτείνονται και προκαλούν ένα «τούνελ» σε άλλο μέρος του εντέρου, στο δέρμα ή σε άλλα όργανα.
• Στένωση τμήματος του εντέρου, που μπορεί να προκληθεί από φλεγμονή, οίδημα και συσσώρευση ουλώδους ιστού και οδηγεί σε εντερική απόφραξη.
• Δυσαπορρόφηση και υποθρεψία, συμπεριλαμβανομένης της ανεπάρκειας βιταμινών και μετάλλων.

1. Επιπλοκές εκτός του γαστρεντερικού:

Μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν συμπτώματα που σχετίζονται με τη νόσο, αλλά επηρεάζουν άλλα μέρη του σώματος. Οι πιο συχνές από αυτές τις επιπλοκές επηρεάζουν το δέρμα και τα οστά. Αυτές οι εξωεντερικές επιπλοκές μπορεί να είναι εμφανείς σε:

• μάτια (ερυθρότητα, πόνος και κνησμός)
• στόμα (πληγές)
• αρθρώσεις (πρήξιμο και πόνος)
• δέρμα (ευαισθησία, επώδυνα έλκη και άλλες πληγές/εξανθήματα)
• οστά (οστεοπόρωση)
• νεφρούς (πέτρες)
• ήπαρ (πρωτοπαθής σκληρυντική χολαγγειίτιδα, ηπατίτιδα και κίρρωση)

ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

Οι ασθενείς με ΙΦΝΕ διατρέχουν ελαφρώς μεγαλύτερο κίνδυνο για κάποιες ασθένειες, συμπεριλαμβανομένων του καρκίνου του παχέος εντέρου, των θρόμβων και της ηπατικής νόσου που ονομάζεται πρωτοπαθής σκληρυντική χολαγγειίτιδα.

ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Η φαρμακευτική αγωγή είναι η πρώτη θεραπευτική επιλογή για τις ΙΦΝΕ. Η αγωγή που χορηγείται έχει αναβαθμιστεί σημαντικά, ώστε όχι μόνο να επιτυγχάνεται έλεγχος των συμπτωμάτων, αλλά και να τροποποιείται η ενεργότητα της νόσου προς τη φάση ύφεσης. Ταυτόχρονα, έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν πλήρη επούλωση του τοιχώματος που φλεγμαίνει αλλά και να ομαλοποιήσουν αιματολογικούς και βιοχημικούς δείκτες που επηρεάστηκαν από τη φάση έξαρσης της ασθένειας.
Ενδεικτικά, αναφέρονται μερικά από τα ευρέως διαδομένα σκευάσματα που αξιοποιούνται:

• Αμινοσαλικυλικά
• Κορτικοστεροειδή
• Ανοσοτροποποιητικά
• Βιολογικοί παράγοντες
• Μικρά μόρια από του στόματος

Χρειάζεται παρ’ όλα αυτά να τονιστεί ότι η φαρμακευτική αγωγή έχει αρκετές παρενέργειες, όπως ευκαιριακές λοιμώξεις, σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, φλεβική θρομβοεμβολή (ΦΘΕ), οστεοπόρωση, κ.λπ.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Οι ασθενείς με ΙΦΝΕ αποτελούν πληθυσμό υψηλού κινδύνου για την ανάπτυξη κακής θρέψης. Για τον λόγο αυτό, είναι εξαιρετικά σημαντικός ο τακτικός προληπτικός έλεγχος, ώστε να αποφευχθεί τόσο η ίδια η υποθρεψία όσο και οι ανεπάρκειες σε μικρο-θρεπτικά συστατικά, η οστεοπόρωση και στα παιδιά η καθυστέρηση-αναστολή της ανάπτυξης.
Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες, δεν υφίσταται ειδική δίαιτα για τις ΙΦΝΕ, που δύναται να διατηρήσει τους ασθενείς σε κατάσταση ύφεσης. Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί ότι ατομικές δυσανεξίες σε τρόφιμα παρατηρούνται συχνά σε ασθενείς. Μερικά από αυτά που έχουν αναφερθεί περιλαμβάνουν τα εξής: γαλακτοκομικά, μπαχαρικά, βότανα, τηγανητά, τρόφιμα που προκαλούν αέρια.
Συνεπώς, προτείνεται ο εντοπισμός αυτών των τροφίμων που δεν είναι καλά ανεκτά από τους ασθενείς και η αφαίρεσή τους από τη δίαιτα εξατομικευμένα. Ταυτόχρονα, όμως, αποθαρρύνεται η αφαίρεση ολόκληρων ομάδων τροφίμων από τη δίαιτα των ασθενών, καθώς αυξάνεται ο κίνδυνος για κακή θρέψη.

Πιο αναλυτικά, σε κατάσταση ύφεσης:
Όλοι οι ασθενείς με ΙΦΝΕ σε ύφεση θα πρέπει να υποβάλλονται σε συμβουλευτική από διαιτολόγο ως μέρος της διεπιστημονικής προσέγγισης για τη βελτίωση της διατροφικής αγωγής και για την αποφυγή της κακής θρέψης και των διαταραχών που σχετίζονται με τη διατροφή.

1. Ενεργειακές ανάγκες: Οι ενεργειακές ανάγκες είναι όμοιες με αυτές του γενικού πληθυσμού, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι οι ασθενείς με ΙΦΝΕ δεν χρειάζεται να αυξήσουν τις συνολικές ημερήσιες προσλαμβανόμενες θερμίδες τους σε σχέση με τον υγιή πληθυσμό. Παράλληλα, υπέρβαροι ή παχύσαρκοι ασθενείς χρειάζεται να οδηγηθούν σε μείωση του σωματικού τους βάρους, μόνο, όμως, σε φάσεις ύφεσης της νόσου.
2. Πρωτεϊνικές ανάγκες: Παρομοίως, οι πρωτεϊνικές ανάγκες των ασθενών δε διαφέρουν από τα υγιή άτομα, στα οποία συστήνεται μία πρωτεϊνική πρόσληψη της τάξης του 1γρ ανά κιλό σωματικού βάρους ανά ημέρα.
3. Ανάγκες σε μικρο-θρεπτικά συστατικά: Συστήνεται ετήσιος αιματολογικός έλεγχος για την ανίχνευση τυχών ανεπαρκειών σε μικρο-θρεπτικά συστατικά, όπως για παράδειγμα φερριτίνης ορού, φυλλικού οξέος, σεληνίου, ώστε έγκαιρα να διορθωθούν. Δεν προτείνεται προληπτική πρόσληψη πολυβιταμινούχων ή άλλων σκευασμάτων, παρά μόνο αν υπάρχει ανάγκη.
4. Συμπληρώματα:
   o Προβιοτικά: Μπορεί να εξεταστεί η συμπληρωματική χορήγηση μόνο σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα για τη διατήρηση της ύφεσης.
   o Ω3 λιπαρά οξέα: Δε συστήνονται για τη διατήρηση της ύφεσης.
   o Φυλλικό οξύ: Συγκεκριμένοι ασθενείς, χρειάζεται να λάβουν συμπληρωματικά φυλλικό οξύ.
5. Φυσική Δραστηριότητα: Σε όλους τους ασθενείς, συστήνεται προπόνηση αντοχής, ενώ άτομα με μειωμένη μυϊκή μάζα ή/και απόδοση, χρειάζεται να ακολουθήσουν την κατάλληλη μορφή φυσικής δραστηριότητας.

Σε φάση έξαρσης:

1. Διαιτητικό πρότυπο: Δεν υφίσταται ειδικό διατροφικό πρότυπο, το οποίο να μπορεί να οδηγήσει σε ύφεση. Δε συνιστάται η υιοθέτηση δίαιτας αποκλεισμού τροφίμων.
2. Ενεργειακές ανάγκες: Μπορεί να υπάρξει αύξηση της μεταβολικής δραστηριότητας σε περιόδους οξείας σοβαρής ελκώδους κολίτιδας σε σύγκριση με την ύφεση σε ενήλικες, γεγονός που οφείλεται στις συχνές συστημικές διαταραχές, όπως ο πυρετός και η ταχυκαρδία. Ωστόσο, η αύξηση των ενεργειακών αναγκών ηρεμίας πιθανόν αντισταθμίζονται από τη μείωση της φυσικής δραστηριότητας. Σημειώνεται εδώ, ότι η μείωση της διατροφικής πρόσληψης είναι συχνή στην οξεία ελκώδη κολίτιδα και μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο και σε σημαντική μείωση μυϊκής μάζας.
3. Πρωτεϊνικές ανάγκες: Οι πρωτεϊνικές ανάγκες είναι αυξημένες κατά την ενεργή νόσο. Αυτό οφείλεται είτε στις αυξημένες απώλειες είτε στις επιδράσεις της φαρμακευτικής αγωγής. Για τον λόγο αυτό, οι πρωτεϊνικές ανάγκες ανέρχονται σε 1,2-1,5γρ ανά κιλό σωματικού βάρους ανά ημέρα.
4. Συμπληρώματα:
   o Ασβέστιο – Βιταμίνη D: Σε ασθενείς με ενεργό νόσο και σε εκείνους που λαμβάνουν κορτικοστεροειδή, το ασβέστιο ορού και η βιταμίνη D θα πρέπει να παρακολουθούνται και να συμπληρώνονται εάν είναι απαραίτητο για την πρόληψη της χαμηλής οστικής πυκνότητας και της οστεοπόρωσης.
   o Προβιοτικά: Θεραπεία με προβιοτικά, μπορεί να εξεταστεί σε ασθενείς με ήπια ελκώδη κολίτιδα για την επαγωγή της ύφεσης.