Ως νεφρολιθίαση (ή εκλαϊκευμένα “πέτρες στα νεφρά”) ορίζουμε την ανώμαλη συγκέντρωση και ενσωμάτωση κρυσταλλικών ουσιών σε οργανικό υπόστρωμα κατά μήκος της αποχετευτικής μοίρας του ουροποιητικού συστήματος.
Η νεφρολιθίαση ανήκει στην κατηγορία των ασθενειών της “αφθονίας” (disease of affluence), όπως η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 και η υπέρταση. Ο σχηματισμός νεφρικών λίθων αφορμίζεται του υπερκορεσμού των ούρων από αδιάλυτες κρυσταλλικές ενώσεις, όπως είναι το οξαλικό ασβέστιο και το φωσφορικό ασβέστιο, με πρόσφατες μελέτες να αναφέρουν κληρονομική προδιάθεση για την παρουσία νεφρολιθίασης.
Στις επιπλοκές της νόσου συχνά αναφέρονται επεισόδια σοβαρού νεφρικού κωλικού, πυελονεφρίτιδα και απόφραξη της ουροφόρου οδού, με συνοδό έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας.
Μετά από ένα επεισόδιο συμπτωματικής νεφρολιθίασης, ο κίνδυνος υποτροπής και επανασχηματισμού λίθου ανέρχεται στο 50%. Απαραίτητη κρίνεται λοιπόν όχι μόνο η αντιμετώπιση του αρχικού συμβάντος αλλά και η πρόληψη ενός δεύτερου (δευτερογενής πρόληψη).
Η κατηγοριοποίηση των νεφρικών λίθων βασίζεται στην κρυσταλλική ουσία που έχει ενσωματωθεί στο οργανικό υπόστρωμα και σχηματίζει τον εκάστοτε λίθο. Παρατηρούμε λοιπόν νεφρικούς:
1. λίθους ασβεστίου (οξαλικού ή φωσφορικού) να εμφανίζονται κατά 70 – 80 %
2. λίθους ουρικού οξέος κατά 11%
3. λίθους στρουβίτη (εναμμώνιο φωσφορικό μαγνήσιο) κατά 9%
4. λίθους κυστίνης με ποσοστό εμφάνισης <1% (δεν ανταποκρίνονται στη δίαιτα)
Οι τροποποιήσεις της διαιτητικής συμπεριφοράς αποτελούν κύριο πυλώνα παρέμβασης τόσο της πρωτογενούς πρόληψης της νεφρολιθίασης όσο και της δευτερογενούς πρόληψης, για τη μείωση της πιθανότητας επανεμφάνισης νεφρικών λίθων. Όταν οι διαιτητικές τροποποιήσεις αποτελούν μέρος της θεραπευτικής αντιμετώπισης της νεφρολιθίασης είναι ιδιαίτερης σημασίας η εξατομίκευση της συμβουλευτικής σε κάθε ασθενή, βασισμένη στη «βιοψία» του εκάστοτε λίθου (κάθε τύπος λίθου απαιτεί διαφορετική προσέγγιση) καθώς και στο φύλο, την ηλικία και τον Δείκτη Μάζας Σώματος (Δ.Μ.Σ.). Οι λίθοι οξαλικού ασβεστίου, φωσφορικού ασβεστίου αλλά και ουρικού οξέος είναι οι τύποι λίθων που απαντούν σχετικά καλά σε τροποποιήσεις της δίαιτας. Από την άλλη, λίθοι κυστίνης και στρουβίτη δεν ανταποκρίνονται τόσο. Τέλος, απαραίτητη κρίνεται η ανάλυση των ούρων 24ώρου του ασθενούς 6 εβδομάδες μετά την εμφάνιση της νόσου, ώστε να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης και κατά πόσο αντιμετωπίστηκαν παράγοντες κινδύνου επανεμφάνισης νεφρολιθίασης, όπως η υπερασβεστιουρία, η υπεροξαλουρία και τα μειωμένα επίπεδα κιτρικών οξέων στα ούρα.
Ανεξαρτήτως λίθου απαιτείται:
Η αυξημένη πρόσληψη νατρίου αυξάνει την αποβολή ασβεστίου στα ούρα άρα και την πιθανότητα σχηματισμού λίθου. Από την άλλη, η υπερβολικά μειωμένη πρόσληψη νατρίου, ευνοεί την κατακράτηση ύδατος στον γαστρεντερικό αυλό και μειώνει την παραγόμενη ποσότητα ούρων καθημερινά. Συστήνεται, συνεπώς, δίαιτα μέτριας περιεκτικότητας σε αλάτι, περιορίζοντας το προστιθέμενο αλάτι στο φαγητό ή στη σαλάτα και αποφεύγοντας πλούσιες πηγές άλατος όπως είναι τα αρτοσκευάσματα, οι ξηροί καρποί, οι ελιές, τα τυποποιημένα τρόφιμα που χρησιμοποιούν το αλάτι ως μέσο συντήρησης, τα σκληρά τυριά, τα παστά, τουρσί και αλλαντικά καθώς και όλα τα φαγητά γρήγορης παρασκευής που καταναλώνουμε απ’ έξω.
Το ασβέστιο δεσμεύει τα οξαλικά οξέα στον αυλό του εντέρου μειώνοντας έτσι την απορρόφηση τους από τα εντερικά επιθηλιακά κύτταρα και την έκκριση – αποβολή αυτών στα ούρα, άρα μειώνει την πιθανότητα σχηματισμού λίθων. Ενδεικτικά, 1 ποτήρι γάλα μας δίνει 300mg ασβεστίου, συνεπώς χρειαζόμαστε περίπου 3 μερίδες γαλακτοκομικών. Αντίθετα, προσοχή θέλουν τα συμπληρώματα ασβεστίου, καθώς φαίνεται ότι οι πιθανότητες σχηματισμού λίθων στους νεφρούς είναι περίπου 20% αυξημένες.
Επί λίθων οξαλικού ασβεστίου και αυξημένα οξαλικά στα ούρα
Τρόφιμα πλούσια σε οξαλικά # Τρόφιμα χαμηλά σε οξαλικά:
>Φρούτα: raspberries, πορτοκάλι, χουρμάδες, αβοκάντο, γκρέιπφρουτ, ακτινίδιο, ανανάς κονσέρβα, αποξηραμένα σύκα και δαμάσκηνα # μήλα, βερίκοκα, φράουλες, σταφίδες, σταφύλι, ροδάκινο, μάνγκο, καρπούζι, πεπόνι, ανανάς, αχλάδι, μπανάνα
>Λαχανικά: σπανάκι (πάρα πολύ πλούσιο), παντζάρια (φύλλα και ρίζα), πατάτες (ειδικά με τη φλούδα), μπάμιες, ρίζες μπαμπού, ελιές # κολοκυθάκια, μπρόκολο, κουνουπίδι, λάχανο, πιπεριές, μανιτάρια, αρακάς, ραδίκια, κολοκύθα
>Όσπρια: φάβα, μαυρομάτικα, λευκά φασόλια navy beans # χούμους
>Δημητριακά: φαγόπυρο, καλαμπόκι ολόκληρο, πίτουρο ρυζιού, καστανό ρύζι, αλεύρι σόγιας, κεχρί # κριθαρένια παξιμάδια, λευκό ρύζι, βρόμη, ψωμί σικάλεως, σταρένιο ολικής
>Πρωτεΐνες: προϊόντα σόγιας # όλα τα υπόλοιπα
>Ξηροί καρποί: Αμύγδαλα, κάσιους, καρύδια # πεκάνς, ηλιόσποροι, λιναρόσπορος
Επί λίθων ασβεστίου και χαμηλών κιτρικών ούρων
Τα κιτρικά δεσμεύουν το ασβέστιο των ούρων και εμποδίζουν τον σχηματισμό λίθων. Βασική πηγή κιτρικών είναι οι χυμοί, με ιδανικό παράδειγμα τη σπιτική λεμονάδα.
Επί λίθων ουρικού οξέος προτείνεται ακόμα:
Συστήνεται περιορισμός της κατανάλωσης πουρινών, κυρίως αυτών που προέρχονται από ζωικές πρωτεΐνες.
Προτείνεται λοιπόν, μέτρια κατανάλωση πρωτεϊνών ζωικής προέλευσης, με τρόφιμα που πρέπει να αποφεύγονται να είναι το συκώτι, τα νεφρά, το κρέας από κυνήγι όπως είναι τα ζαρκάδια, το ελάφι, τα θαλασσινά όπως τα χτένια, μύδια, στρείδια, αυγοτάραχο και τα ψάρια όπως το σκουμπρί και οι σαρδέλες.
Επίσης, συστήνεται περιορισμός των παραγώγων του κρέατος (κιμάς, ζωμοί, σούπες, σάλτσα κρέατος) που μπορεί να τα καταναλώνουμε καθημερινά χωρίς να αντιλαμβανόμαστε πάντα ότι τρώμε «κρέας».
