Κατά κανόνα, η παχυσαρκία οφείλεται στη μακροχρόνια διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου, δηλαδή οι θερμίδες που προσλαμβάνονται υπερβαίνουν τις θερμίδες που δαπανώνται και αυτό οδηγεί σε συσσώρευση της περίσσειας ενέργειας με τη μορφή σωματικού λίπους.

Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν:

• Γονίδια
• Φάρμακα (π.χ. στεροειδή)
• Άλλα θέματα υγείας (π.χ. αρρύθμιστος υποθυρεοειδισμός)
• Ποσότητα και ποιότητα ύπνου
• Μη επαρκής ενυδάτωση

Τα παραπάνω αλληλεπιδρούν με παραμέτρους όπως η ψυχολογία, η καθιστική ζωή, η διαθεσιμότητα χρόνου, το επάγγελμα, οι φίλοι, η γρήγορη κατανάλωση των γευμάτων σε συνθήκες πίεσης/άγχους ή μπροστά από οθόνη, η οικονομική κατάσταση και όλα μαζί μπαίνουν στην εξίσωση και επηρεάζουν το βάρος. Φυσικά, δεν έχουν όλα την ίδια βαρύτητα.

*Σημείωση: Όταν αυξάνεται το σωματικό βάρος, αυξάνεται τόσο το μέγεθος των λιποκυττάρων (υπερτροφία) όσο και ο αριθμός τους (υπερπλασία). Η υπερπλασία των λιποκυττάρων παρατηρείται κυρίως στην παιδική ηλικία και στα αρχικά στάδια της εφηβείας και θεωρείται μέρος της ανάπτυξης. Ωστόσο, όσο η ενεργειακή πρόσληψη αυξάνεται, τα ήδη υπάρχοντα λιποκύτταρα αυξάνονται σε μέγεθος και μπορούν να αυξηθούν εκ νέου σε αριθμό μόλις φτάσουν στο μέγιστο μέγεθός τους – διαδικασία μη αναστρέψιμη. Αυτό σημαίνει ότι με τη δίαιτα μπορεί να επιτευχθεί μείωση του όγκου των λιποκυττάρων αλλά όχι του αριθμού τους.

Σύμφωνα με δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), η παχυσαρκία έχει σχεδόν τριπλασιαστεί τα τελευταία 45 χρόνια.
Σχεδόν 2 δις ενήλικες παγκοσμίως έχουν αυξημένο σωματικό βάρος.
Πιο συγκεκριμένα:

• 39% των ενήλικων είναι υπέρβαροι, δηλαδή σχεδόν 4 στα 10 άτομα
• 13% είναι παχύσαρκοι, δηλαδή 1 στα 10 άτομα
• Σε μικρότερες ηλικίες τα νούμερα είναι εξίσου ανησυχητικά, αγγίζοντας εκατομμύρια

Ελλάδα:

• 41% των Ελλήνων ενηλίκων είναι υπέρβαροι και 17% παχύσαρκοι
• Η υπερβαρότητα είναι πιο εμφανής σε άντρες. Η παχυσαρκία παρουσιάζει ίδια ποσοστά στα 2 φύλα
• Σαν χώρα εμφανίζει τα μεγαλύτερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας στην Ευρώπη

Η παχυσαρκία έχει αναγνωριστεί ως νόσος, όμως στα πρώτα στάδιά της, δεν παρουσιάζεται κάποιο σύμπτωμα (π.χ. πόνος ή κακές εξετάσεις, κτλ), αλλά δουλεύει αθόρυβα και σιγά σιγά επηρεάζει την ποιότητα ζωής.

Αρχικά:

• Επηρεάζεται η ποιότητα και ποσότητα ύπνου και έτσι μειώνεται η ξεκούραση
• Αρχίζουν πόνοι στις αρθρώσεις
• Ενισχύεται η κούραση και μειώνεται η αντοχή
• Κλονίζεται η αυτοπεποίθηση, η αυτοεικόνα, η διάθεση και οι διαπροσωπικές σχέσεις

Τελικά (με το πέρας της ηλικίας και αν δεν γίνουν κατάλληλες κινήσεις) αυξάνεται ο κίνδυνος για:

• Σακχαρώδη διαβήτη
• Καρδιαγγειακά νοσήματα ή συμβάντα (π.χ. έμφραγμα του μυοκαρδίου)
• Υπέρταση
• Δυσλιπιδαιμία
• Μη αλκοολική λιπώδη νόσο του ήπατος (λίπος στο συκώτι)
• Κάποιες μορφές καρκίνου (π.χ. ενδομητρίου, μαστού)
• Αναπνευστικά προβλήματα (π.χ. υπνική άπνοια)
• Ψυχοκοινωνικές διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη)

Κρατήστε ότι:

• Πλεονάζον σωματικό βάρος = 75% καθαρό λίπος + 25% άλιπη μάζα (75% νερό + 25% πρωτεΐνη)
  • Καθαρό λίπος: 1 γρ αποδίδει 9 θερμίδες, άρα 1 κιλό (αποθηκευμένου) λίπους αντιπροσωπεύει ενεργειακό απόθεμα 9000 θερμίδων.
  • Άλιπη μάζα: 1 κιλό άλιπης μάζας αντιπροσωπεύει ενεργειακό απόθεμα 1000 θερμίδων (δεδομένου ότι 1 γρ πρωτεΐνης αποδίδει 4 θερμίδες).
• Για μείωση βάρους κατά 1 κιλό:
  • Θεωρητικά, χρειάζεται δημιουργία ενεργειακού ελλείμματος ≈ 7000 θερμίδων. Τους πρώτους μήνες (κυρίως) μιας δίαιτας επιβεβαιώνεται ρυθμός μείωσης βάρους της τάξης του 0,5 – 1 κιλού / εβδομάδα.
  • Mε την πάροδο του χρόνου ο ρυθμός επιβραδύνεται λόγω προσαρμοστικών αλλαγών του οργανισμού.

Η αντιμετώπιση της υπερβαρότητας και της παχυσαρκίας πρέπει να είναι πολυδιάστατη και θέλει ιδιαίτερη προσοχή καθώς πολλοί παράγοντες χρήζουν αξιολόγησης.

Βασικά βήματα (από τη μεριά του ειδικού διατροφολόγου):

• Λήψη αναλυτικού ιστορικού (ιατρικού, φαρμακευτικού, διατροφικού – ατομικού και οικογενειακού)
• Aξιολόγηση προηγούμενων προσπαθειών απώλειας βάρους (επίτευξη στόχων, δυσκολίες)
• Ενθάρρυνση φυσικής δραστηριότητας με απλούς τρόπους
• Εξατομικευμένη διατροφική εκπαίδευση, καθοδήγηση και στοχοθεσία

Στόχος: δημιουργία αρνητικού ενεργειακού ισοζυγίου για μείωση 5-10% του αρχικού βάρους. Συνιστώμενος ρυθμός απώλειας: 0,5 έως 1 κιλό την εβδομάδα (κυρίως λίπους, προστατεύοντας τον μυϊκό ιστό). Πάντα η σύσταση εξατομικεύεται.

Όλα τα παραπάνω, πρέπει να γίνονται πάντα με σεβασμό στις ιδιαίτερες ατομικές διατροφικές προτιμήσεις ώστε να δομηθεί ένα υποθερμιδικό πλάνο διατροφής αρεστό και ταιριαστό με τις ανάγκες και την καθημερινότητα του καθενός.

Βασικά βήματα (από τη μεριά του διαιτώμενου)

• Οργάνωση και προγραμματισμός
• Αναγνώριση και σεβασμός βιολογικών αναγκών (πείνα, κορεσμός, δίψα)
• Διαμόρφωση των κυρίως γευμάτων με πλήρη δομή
• Ενίσχυση κορεσμού και λήψη των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών
• Εφαρμογή πρακτικών tip για καλύτερο έλεγχο ποσοτήτων (π.χ. έξυπνοι συνδυασμοί, συνειδητή κατανάλωση φαγητού)
• Μικρές αλλαγές, ξεκινώντας από τους πιο εύκολους στόχους
• Όρεξη για δοκιμή νέων γεύσεων
• Για υγιεινές αντικαταστάσεις
• Αποφυγή άκρων (Μονοφαγία, πολύ χαμηλές θερμίδες)

Απαραίτητα στοιχεία για την επιτυχία: Καλή διάθεση, δύναμη, υπομονή, επιμονή και πίστη!

1. https://www.gov.uk/government/publications/adult-obesity-applying-all-our-health/adultobesity-applying-all-our-health
2. https://www.who.int/health-topics/obesity#tab=tab_1
3. World Health Organization. Obesity Fact Sheet. (Διαθέσιμο στο: https://www.who.int/healthtopics/obe…)
4. https://www.cdc.gov/obesity/strategies/index.html
5. https://www.niddk.nih.gov/health-information/weight-management/adult-overweightobesity/treatment
6. https://nutrition.org/weight-loss-and-weight-management/
7. https://www.fda.gov/medical-devices/products-and-medical-procedures/weight-loss-andweight-management-devices
8. Jastreboff AM, Kotz CM, Kahan S, Kelly AS, Heymsfield SB. Obesity as a Disease: The Obesity Society 2018 Position Statement. Obesity (Silver Spring). 2019 Jan;
9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK555602/ Adipose Tissue: Physiology to Metabolic Dysfunction